“Bir kəmər, bir yol” (ingiliscə: “Belt and Road Initiative” – BRI) Çin Xalq Respublikası hökuməti tərəfindən 2013-cü ildə irəli sürülmüş qlobal inkişaf strategiyasıdır. Bu təşəbbüs qədim İpək Yolunun müasir versiyası kimi təsəvvür edilir və məqsədi Asiya, Avropa və Afrikanı bir-biri ilə birləşdirən nəhəng bir ticarət və infrastruktur şəbəkəsi yaratmaqdır. Bir Kəmər, Bir Yol Təşəbbüsü (Belt and Road Initiative – BRI) artıq on ildən çoxdur ki, Çinin qlobal iqtisadi strategiyasının mərkəzindədir. Bu təşəbbüs təkcə Asiya ilə Avropa arasında infrastruktur körpüləri qurmaq deyil, həm də Çinin qlobal iqtisadi təsirini genişləndirmək, təchizat zəncirlərində dominant mövqe qazanmaq və yeni enerji keçidində önə çıxmaq məqsədi daşıyır.
Bu təşəbbüs əsasən iki hissədən ibarətdir:
“Quru İpək Yolu İqtisadi Kəməri”: Bu hissə quru nəqliyyat marşrutlarına, yəni avtomobil və dəmir yollarına, boru kəmərlərinə və optik lifli kabellərə fokuslanır. Məqsəd Çinlə Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Avropa ölkələri arasında ticarət əlaqələrini gücləndirməkdir.
“Dəniz İpək Yolu”: Bu isə dəniz nəqliyyatına, limanlara və dəniz yollarına əsaslanır. Hədəf Çinin sahil şəhərlərini Cənub-Şərqi Asiya, Cənubi Asiya, Yaxın Şərq və Afrikanın sahil zolağı boyunca yerləşən limanlarla birləşdirməkdir.
2025-ci ilin ilk yarısı isə BRI tarixində ən parlaq dövr kimi yadda qaldı: Çinin sərmayələri və tikinti müqavilələri yeni rekordlar vurdu. Yarım il ərzində BRI çərçivəsində 176 layihə imzalanıb və bu layihələrin ümumi dəyəri 124 milyard dollara çatıb. Bunun 66,2 milyard dolları tikinti müqavilələrinin, 57,1 milyard dolları isə birbaşa investisiyaların payına düşür. Bu rəqəmlər təkcə keçən ilin bütün göstəricilərini üstələməklə kifayətlənmədi, həm də BRI tarixində yeni mərhələ açdı. 2013–2025 dövründə isə təşəbbüsün ümumi həcmi 1,3 trilyon dolları keçib ki, bunun 775 milyardı tikinti, 533 milyardı isə investisiyadır.
Sektorlar üzrə təhlil göstərir ki, enerji sahəsi yenə də BRI-nin aparıcı qüvvəsidir. 2025-ci ilin ilk yarısında bu sahədə 42 milyard dollarlıq fəaliyyət qeydə alınıb və bu, təşəbbüsün tarixi rekordudur. Ən mühüm məqam ondan ibarətdir ki, enerji portfelində həm yaşıl layihələrin, həm də qaz və neftin xüsusi çəkisi artıb. Günəş, külək və tullantılardan enerji istehsalına 9,7 milyard dollar sərmayə qoyulub və bu layihələr ümumilikdə 11,9 GW güc əlavə edib. Bununla yanaşı, qaz layihələri kəskin artaraq 30 milyard dolları keçib. Təkcə Nigeriyada 20 milyard dollarlıq qaz emalı sənaye parkının imzalanması BRI tarixində ən böyük enerji layihələrindən biri oldu. Kömür elektrik stansiyalarının tikintisi rəsmi olaraq dayandırılsa da, kömür mədənçiliyi və infrastrukturunda aktivlik davam edir.
Enerjidən sonra ən böyük inkişaf mədənçilik və metallurgiya sahəsində müşahidə olunub. Bu sahədə sərmayələrin həcmi 24,9 milyard dollara çatıb və əsasən Qazaxıstanda alüminium və mis layihələrinə yönəlib. Maraqlıdır ki, sərmayələrin təxminən 40 faizi birbaşa mədənçiliyə, 60 faizi isə emal zavodlarına ayrılıb. Texnologiya və istehsal sahəsində də rekord göstəricilər qeydə alınıb – ümumi həcmi 23,2 milyard dollar olan layihələr əsasən elektrik avtomobilləri, batareyalar, günəş enerjisi və yaşıl hidrogenlə bağlıdır. Nəqliyyat sektoru isə nisbətən kiçik olsa da, hələ də strateji əhəmiyyətini qoruyur. Bu sahədə 15 milyard dollarlıq layihələr həyata keçirilib, xüsusilə Tanzaniyada dəmir yolu infrastrukturunun genişləndirilməsi diqqət çəkir.
Gələcəyə baxış da maraqlıdır. Çin əsas diqqətini “yeni üçlük” adlandırılan sahələrə – yaşıl enerji, elektrik avtomobilləri və batareyalara yönəldəcək. Bundan əlavə, təchizat zənciri dayanıqlığını gücləndirmək, rəqəmsal infrastruktur qurmaq və yeni bazarlarda möhkəmlənmək Çinin prioritetləri olaraq qalacaq.
Təşəbbüs geniş miqyaslı olsa da, müxtəlif tənqidlərə də məruz qalır. Bəzi tənqidçilər BRI-ni borc tələsi diplomatiyası kimi qiymətləndirirlər, yəni kasıb ölkələrin iri layihələr üçün Çindən borc götürməyə həvəsləndirildiyini və sonradan bu borcları qaytara bilmədiklərini iddia edirlər. Digər narahatlıqlar isə ekoloji təsirlər, layihələrin şəffaflığı və iştirakçı ölkələrin suverenliyi ilə bağlıdır. Bütün bu müzakirələrə baxmayaraq, “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü dünya iqtisadiyyatını və geosiyasətini dəyişdirən ən əhəmiyyətli layihələrdən biri olaraq qalır. Bu təşəbbüs Avrasiya qitəsində yeni iqtisadi və siyasi mənzərə formalaşdırır.